Η Katarzyna Szota-Eksner διατηρεί ένα ιστολόγιο (blog) στην πόλη Πισκοβίτσε της Πολωνίας και συλλέγει σε αυτό διάφορες ιστορίες γυναικών (herstories) τις οποίες κατά καιρούς ανακαλύπτει. Μερικές από αυτές τις ιστορίες γυναικών έχουν επίσης δημοσιευθεί σε ένα βιβλίο. Η γυναίκα αυτή εμπνέει τους άλλους να αναζητήσουν αφηγηματικούς τροπισμούς οι οποίοι να μην είναι κοινότυποι, καθώς επίσης εμπνευσμένους χαρακτήρες.
Το Πισκοβίτσε είναι μια μικρή πόλη στη νότια Πολωνία. Όπως ισχύει για κάθε πολωνική πόλη, οι περισσότεροι δρόμοι ή πλατείες του Πισκοβίτσε έχουν πάρει το όνομά τους από άνδρες ήρωες. Βρίσκομαι τώρα εδώ, σε μια μικρή εμπορική πλατεία, καθώς διανύω ένα ζεστό καλοκαιρινό απόγευμα. Κοιτάζω τα σπίτια της πόλης, το όμορφο, ανακαινισμένο Δημαρχείο και το εστιατόριο “Ratuszowa” (Δημαρχείο), το οποίο έχει ήδη βάλει λουκέτο.
Αναλογίζομαι τις γυναίκες που βρίσκονταν εδώ πριν από μένα.
(Τι να έχει συμβεί άραγε με όλες εκείνες τις γυναίκες που ήταν εδώ πριν από εμάς, και γιατί γνωρίζουμε τόσα λίγα γι’ αυτές; Πόσες διάσημες γυναίκες γνωρίζεις εσύ; Πόσα γυναικεία ονόματα δρόμων έχεις ακούσει; Γιατί η γενναιότητα θεωρείται ως ιδιότητα των ανδρών, και γιατί όταν μιλάνε οι γυναίκες, ο λόγος τους εκλαμβάνεται ως μάταιος και επιπόλαιος; Τι γίνεται όσον αφορά την δύναμη; Μήπως γνωρίζουμε γυναίκες πολεμίστριες και στρατιώτες;)
Άραγε θα συναντήσω κάποια γυναίκα από το Πισκοβίτσε;
Κι έτσι κάνω την αρχή μίας φεμινιστικής ιστορικής αναδρομής, ενός “herstorical” ταξιδιού (ο όρος “herstory” είναι ένας νεολογισμός, ο οποίος δημιουργήθηκε σε αντιπαραβολή με την λέξη “his-story”, και ο οποίος έχει ήδη λειτουργήσει τόσο ως αναγνωρίσιμη φόρμουλα επιστημονικής φρασεολογίας, αλλά και ως όρος στην κοινή χρήση της γλώσσας για πάνω από είκοσι χρόνια).
Υπάρχει μια ταχέως αναπτυσσόμενη ομάδα ερασιτεχνών ιστορικών στο Πισκοβίτσε, οι οποίοι είναι όλοι τους πρόθυμοι να με βοηθήσουν σε αυτό. Ωστόσο, ισχύει αυτό που λέμε «κάθε αρχή και δύσκολη». Αυτό διότι, ενώ είναι γνωστές οι ιστορίες πολλών ιστορικά εξεχόντων ανδρών κατοίκων της πόλης, ανάλογες ιστορίες εξεχόντων γυναικών είναι δυστυχώς σπάνιες. Ο Roland Skubała, ο οποίος είναι λάτρης της ιστορίας της Σιλεσίας και του Πισκοβίτσε, καθώς και ιδιοκτήτης και ιδρυτής του ιστορικού-στρατιωτικού μουσείου της περιοχής, βρίσκεται εδώ για να βοηθήσει. Κι έτσι λοιπόν μαθαίνω την συγκινητική ιστορία της γιαγιάς του, μιας κατοίκου του Πισκοβίτσε που ονομαζόταν Helena, η οποία εκδιώχθηκε από την αγαπημένη της πόλη κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Το 1944, η Helena είναι μόλις δεκαεπτά ετών. Το Γραφείο Απασχόλησης την στέλνει να εργαστεί στο Brickyard (έδρα της αντιαεροπορικής άμυνας εκείνης της εποχής). Εργαζόμενη ως τηλεφωνήτρια, η Helena είναι υπεύθυνη για τη διανομή αναφορών. Όταν γίνεται πλέον σαφές ότι οι Ρώσοι προσεγγίζουν το Πισκοβίτσε, ένας από τους αξιωματικούς προσπαθεί να την πείσει να παραμείνει με την οικογένειά της, ωστόσο αυτή αποφασίζει να πορευτεί με το στρατό στα βάθη της Γερμανίας. Στη διαδρομή αυτή, η Helena καταφέρνει να επιζήσει από τον βομβαρδισμό της Δρέσδης.
«Έπρεπε να ξαπλώσεις μπρούμυτα στο χιόνι. Οι Σύμμαχοι έριξαν βόμβες φωσφόρου, οι οποίες προκάλεσαν πυρκαγιές που ήταν πολύ δύσκολο να σβήσουν. Κι όμως, επέζησα!», αφηγείται χρόνια αργότερα στον εγγονό της.
Μαζί με άλλες γυναίκες σαν κι αυτήν, η νεαρή Helena καταφέρνει να ξεφύγει από την κατεστραμμένη πόλη διασχίζοντας στην απέναντι όχθη του ποταμού Έλβα. Στο μεταξύ, οι Ρώσοι παρακολουθούν στενά τα βήματά τους.
(Δεν μπορώ παρά να θέλω να ακούσω περισσότερες τέτοιες ιστορίες, ενώ οι ιστορίες των γυναικών του Πισκοβίτσε αντηχούν με όλο και περισσότερη ένταση).
…
Μια ανοιξιάτικη βροχή πέφτει. Στέκομαι μπροστά από το κτίριο του Γυμνασίου του Πισκοβίτσε. Το όμορφο αυτό κτίριο από κόκκινο τούβλο σε γοτθικό-ρομανικό αρχιτεκτονικό ρυθμό τέθηκε σε χρήση το 1861. Το 1945 άρχισε να φιλοξενεί στις εγκαταστάσεις του ένα γυμνάσιο και ένα λύκειο. Η δημόσια εκπαίδευση τότε διαρκούσε έξι χρόνια, συμπεριλαμβανομένων τεσσάρων ετών φοίτησης στο γυμνάσιο και δύο ετών φοίτησης στο λύκειο. Στην αρχή, δεν υπήρχαν διαθέσιμα πολωνικά βιβλία ή πολλά διδακτικά βοηθήματα, ενώ επίσης το κτίριο χρειαζόταν περαιτέρω ανακαίνιση.
Σήμερα, το κτίριο στεγάζει μια Ψυχολογική και Παιδιατρική Κλινική. Έχω τώρα ραντεβού με τον διευθυντή της κλινικής. Χτυπάω την πόρτα.
Μία κυρία που ονομάζεται Agata Orłowska με υποδέχεται πολύ θερμά. Πρόκειται να μιλήσουμε για τη μητέρα της, την Stanisława Dobrowolska, η οποία ήταν καθηγήτρια βιολογίας και ακτιβίστρια από το Πισκοβίτσε.
Ο Stanisława ήρθε στο Πισκοβίτσε (ή μάλλον στο κοντινό Dzierżoniów, για να είμαστε πιο ακριβείς) το 1961. Ως νεαρή καθηγήτρια βιολογίας, έφτασε στην πόλη έχοντας μόνο μια βαλίτσα και μια εντολή εργασίας (έτσι είχαν τότε τα πράγματα). Συνάντησε μία πολύ θερμή και φιλόξενη υποδοχή (τής δόθηκε ένα ποδήλατο, ενώ επίσης μερικές φορές της άφηναν κάποιοι ένα καλάθι με μανιτάρια του δάσους στην πόρτα της). Στη συνέχεια, μετακόμισε σε ένα ενοικιαζόμενο δωμάτιο, το οποίο αποδείχθηκε ότι ήταν πολύ κρύο, κι έτσι σύντομα η διευθύντρια του σχολείου κάλεσε την Stanisława να μείνει στο σπίτι της. Οι καιροί ήταν δύσκολοι, αλλά οι άνθρωποι έδειχναν πολλή ζεστασιά και καλοσύνη ο ένας στον άλλο. Εξαιτίας του ότι υπήρχαν ελάχιστοι δάσκαλοι, μαθητές διαφόρων τάξεων αναγκαστικά διδάσκονταν μαζί, κι έτσι η Stanisława αναγκαζόταν να διδάσκει όλα τα μαθήματα μόνη της. Το 1963 γέννησε μια κόρη, κατά την οποία χρονιά ιδρύθηκε επίσης το νέο σχολείο της πόλης (αρ. 6 σήμερα). Η Stanisława ήταν αυτή που κλήθηκε για να το δημιουργήσει. Ήταν μια ιδιαίτερα συμπαθής εκπαιδευτικός και διατηρούσε καλές σχέσεις με τους μαθητές της.
Είναι πολύ χαρισματική, όπως επίσης χαρισματική είναι και η ιδιοκτήτρια του εστιατορίου “Ratuszowa” («Δημαρχείο»).
Το εστιατόριο “Pod Ratuszem”, ή απλά “Ratuszowa”, όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι, βρίσκεται στην εμπορική πλατεία του Πισκοβίτσε. Παίρνω μια κλεφτή ματιά μέσα από τα παράθυρα με τα κάγκελα. Το φως, το οποίο διαχέεται μέσα από τη συρόμενη πόρτα, προσγειώνεται απαλά πάνω στα λευκά τραπεζομάντιλα. Στα τραπέζια βρίσκονται τοποθετημένα πλαστικά λουλούδια σε βάζα. Τα πιάτα είναι τακτοποιημένα σε ομοιόμορφες σειρές. Υπάρχει μια ανακοίνωση στον τοίχο, η οποία έχει ως εξής: Θα θέλαμε να σας ενημερώσουμε ότι το εστιατόριο και το κατάστημα δυστυχώς έχουν κλείσει. Ο χώρος είναι προς πώληση.
Η Jadwiga Żelazna με υποδέχεται στο σπίτι της. Μπροστά μου απλώνεται ένα μακρύ τραπέζι, ακούγεται κλασική μουσική στο βάθος, ενώ αναδύεται η μυρωδιά γευστικού καφέ και τιραμισού. Όσο για την οικοδέσποινα – κομψή και εκλεπτυσμένη. Φοράει πάντα το μακιγιάζ της, τα μαλλιά της είναι πιασμένα πίσω σε κότσο, και είναι μία πραγματικά γοητευτική γυναίκα, τίμια και λιτή… Έτσι την θυμούνται οι ντόπιοι κάτοικοι της πόλης, στους οποίους μοιάζει λίγο σαν χαρακτήρας από μια παλιά ταινία. Θα μου μιλήσει άραγε για την κοινωνική ζωή του Πισκοβίτσε κατά τις τελευταίες δεκαετίες;
…
Μετά τις περιπλανήσεις της κατά τη διάρκεια του πολέμου, η Helena επέστρεψε στο αγαπημένο της Πισκοβίτσε, όπου και θάφτηκε μετά τον θάνατό της. Η εγγονή της, Stanisława Dobrowolska, αναφέρει το εξής: «Όταν θα πήγαινες κάπου με τη γιαγιά, έπρεπε να φύγεις μια ώρα νωρίτερα, καθώς όλοι ήθελαν να της μιλήσουν, και συνεχώς την σταματούσαν στο δρόμο, ενώ η ίδια μιλούσε σε όλους». Αυτή η ιστορία της χαρισματικής ιδιοκτήτριας του εστιατορίου “Ratuszowa” συνοδεύεται από πολλές φωτογραφίες του Πισκοβίτσε από την περίοδο που το εστιατόριο βρισκόταν σε ακμή. Είναι τόσες πολλές οι αναμνήσεις…
Όλα στην πορεία μπερδεύονται. Γυναίκες και άντρες όλων των ηλικιών μού γράφουν. Οι ηρωίδες μου ζουν στο μυαλό των κατοίκων του Πισκοβίτσε. Η ιστορία κάθε γυναίκας έχει και μία συνέχεια. Αυτoί οι αφηγηματικοί τροπισμοί που αφορούν την εξερεύνηση της ιστορίας από μια φεμινιστική σκοπιά (“herstory”) μπορεί να μην είναι προφανείς, είναι όμως σίγουρα συγκινητικοί και συναρπαστικοί όσον αφορά την συναισθηματική τους βαρύτητα. Το παρελθόν ζωντανεύει – οι ιστορίες των γυναικών είναι ισχυρές!
Katarzyna Szota – Eksner: Διευθύνει τη σχολή γιόγκα “Yogasana” www.yogasana.pl , ενώ επίσης διοργανώνει πολλά ταξίδια και εργαστήρια για γυναίκες σε ολόκληρη την Πολωνία. Συνεργάζεται με γυναίκες όλων των ηλικιών, διοργανώνει μαθήματα για ηλικιωμένους διευθύνοντας την πρωτοβουλία “University of the Third Age”, ενώ διοργανώνει επίσης μαθήματα και για άτομα με αναπηρίες. Είναι συνιδρύτρια του “Gliwice Women’s Book Club” και δημιουργός του έργου “Pyskowice Women’s Cinema”, καθώς και του φεμινιστικού έργου ιστορίας γυναικών με την ονομασία “Meet a Lady from Pyskowice” («Γνωρίστε μια Κυρία από το Πισκοβίτσε»). Είναι επίσης μέλος και συνιδρύτρια της ομάδας του Γυναικείου Κινήματος του Gliwice και του Πισκοβίτσε με την ονομασία “Nic o Nas Bez Nas” («Τίποτα που μας αφορά, χωρίς εμάς»). Επιπλέον, είναι μια κοινωνικά προσανατολισμένη ακτιβίστρια. Φέτος άρχισε να μελετά την ψυχοθεραπεία Gestalt. Η Katarzyna Szota – Eksner ενθαρρύνει τις γυναίκες σε όλη την Πολωνία να αναζητήσουν δύναμη μέσα τους παρά τις όποιες αντιξοότητες. Επιπρόσθετα, καταγράφει τις ιστορίες των γυναικών από τη γειτονιά της. Πρόκειται για μια κοπέλα που κατάγεται από τη Σιλεσία, και που είναι λάτρης της γιόγκα, χορτοφάγος, αρθρογράφος και φεμινίστρια. Είναι επίσης συγγραφέας ιστολογίου (www.her-story.pl). Το πρώτο της βιβλίο, το οποίο αφηγείται ιστορίες δυναμικών γυναικών, δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2020. Τέλος, κατέχει τον ρόλο της Ηγέτιδας της Ισότητας του “Congress of Women Association” και της Βρετανικής Πρεσβείας στο Βοεβοδάτο Σιλεσίας.
